ПАЗАРНОСТ НА ЗЕМЈОДЕЛСТВОТО

Една од специфичностите на земјоделството е што производителите се конзументи на своето примaрно производство или гo преработуваат. Затоа дел од производството не се појавува на пазарот, а дел стасува на пазарот како преработено,што има влијание на пазарноста. Под пазарност подразбираме дел од производството на примарните земјоделски производи што се откупува и се регистрира од официјалната статистика, а се утврдува со пресметка на процентуално учество на откупените количини во вкупното производство на соодветниот производ. За таа цел е потребно располагање со официјални податоци на произведените количини на примарните производи и со количините откупени производи, исто така од официјалната статистика.

Истражувањето и пратењето на движењето на пазарноста за подолг период може да овозможи донесување на државни мерки и активности за зголемување на пазарноста во колку тоа е ниска како во случајот на Македонија, каде пазарното производство се очекува од многу голем број ситни земјоделски производители кои своето производство пред се го наменуваат за натурална потрошувачка на семејството. Затоа ништо не е чудно што ние немаме доволно производство за извоз и за прехрамбената индустрија, па имаме голем дебаланс помеѓу извозот и увозот на храна кој изнесува 44,2 % (извоз 384.568 милиони долари, увоз 688.724 милиони долари 2016 година)

За анализите на движењето на пазарноста избравме седумнаесет производи кои се од најголемо значење на македонското земјоделство и поради исхраната на населението и поради потребите на извозот, но и поради што го карактеризираат асортиманот на производството. Анализата се однесува на последните 7 години (2010-2016) од официјалните податоци во статистичките годишници на РМ.

   Таб.1 Движење на обемот на производството и откупот на поважни производи 

За потребите на оваа анализа прикажани се движењата на вкупната продукција на производствата опфатени со анализата (таб.1) што дава можност да се оцени движењето на вкупното производство. Податоците  укажуваат на релативно нестабилен обем на производството особено кај сончогледот, градинарските култури, кај кои има релативно зголемување на вкупната продукција, како и кај овошките и грозјето. Релативно стабилна е продукцијата кај добиточните производи, но со намалување на бројот на јајцата. Земјоделството и денес зависи од метеоролошките услови,меѓутоа големите осцилации на приносите и вкупното производство ја покажуваат немоќта на производителите да ги ублажуваат природните влијанија на поради ниско ниво на технологија, техника и знаења.

Обемот на откупеното производсто зависи не само од обемот на производството туку и од обемот на побарувачката на производите на пазарот.

Очекувано беше, дека процентот на учество на откупните количини (таб.2) во вкупната продукција ќе биде ниска поради најголем обем на производството од релативно ситни   семејни стопанства чија примарна цел е задоволување на сопствените потреби. Најголем процент на откупени количини на производите е кај индустриските култури ( кај нас се од значење само сончогледот и тутунот) имено кај сончогледот учеството е доста променливо па се движи од 37,6 до 94,5%, додека кај тутунот е над 95% поради што го изоставувале од споредба, како општо позната состојба. Кај пченицата учеството е релативно високо. Како што се гледа (таб.2) производителите обезбедувале за сопствени потреби околу 50% од своето производство, а околу 50% за пазар. За разлика од пченицата, кај пченката за пазар произведувале под 5% од нивното произвоство. Ниско учество на отуп имаат градинарските култури и овошјето, освен праските, кои најчесто вишоците ги продаваат на зелените пазари, како и преработки во домашни услови.

Грозјето учествува во откупот со над 20%, а во последните години расте до над 30%.Кај  Кравјо млеко на пазарот земјоделците обезбедуваат околу 30% од своето производство.

   Таб.2  Учество на откупните количини во обемот на производството

   во проценти

Кај месото процентот на откуп е релативно висок, во некои години над 40%. Кај јајцата пазарноста е во просек над 30%, а во последните години има сериозно зголемување.

Заклучок:  Македонското земјоделство претставено со најважните растителни и добиточни производства покажува ниско ниво на пазарност поради системот на ситно натурално производство. Ако се проследат аналитички последните години може да се види дека пазарноста се подобрува , но не е доволна поради што аграрната политика треба да ги изнајде формите на поддршка за зголемување на пазарноста на производството.

Проф.Д-р.Борис Анакиев

фактор.мк